De kunstcollectie-Janssen en de regeling van de successierechten

Ingediend op maart 29th, 2006 door bartcaron

Actuele vraag van de heer Bart Caron tot de heer Dirk Van Mechelen, Vlaams minister van Financiën en Begroting en Ruimtelijke Ordening, over het behoud van de kunstcollectie-Janssen in België en de regeling van de successierechten

De heer Bart Caron:
Mijnheer de voorzitter, de minister van Begroting heeft bij andere gelegenheden, onder meer tijdens besprekingen in de commissie, al herhaaldelijk verklaard dat hij een historicus is. Hij heeft zijn liefde voor de oudheid en voor monumenten nooit verborgen. Ik kan me dan ook indenken dat de afweging tussen artistieke, kunsthistorische belangen en financiële, technische belangen het hem soms moeilijk moet maken. Over deze moeilijkheid gaat mijn actuele vraag.

De minister moet beslissen of hij de pre-Columbiaanse collectie van mevrouw Janssen, die hiermee de rechten op de erfenis van haar man wil betalen, al dan niet aanvaardt. Hij zou, als ik het even oneerbiedig mag formuleren, vanuit een veeleer boekhoudkundige reflex kunnen beslissen dat hij liever geld ontvangt. Mevrouw Janssen zou de pre-Columbiaanse collectie van haar echtgenoot kunnen aanwenden om de successierechten op de erfenis te betalen. De successierechten bedragen 7,7 miljoen euro. De collectie is ongeveer 15 miljoen euro waard. De minister moet kiezen tussen cash en kunst.

Zoals mevrouw Dillen daarnet heeft verklaard, moeten we rekening houden met het feit dat het hier een unieke collectie in Vlaanderen betreft. Deze collectie is een van de meest waardevolle pre-Columbiaanse collecties in de wereld. Dit geldt vooral voor de ensembles die er deel van uitmaken. Vanuit een kunsthistorisch oogpunt zou het jammer zijn deze collectie uit Vlaanderen of, bij extensie, uit België te zien verdwijnen.

Ik heb natuurlijk begrip voor de bekommernissen van de minister. De minister wil een begrotingsoverschot tot stand brengen. Dat is een onderdeel van zijn taak. De minister weet dat de collectie misschien naar het buitenland zal verdwijnen. Indien de overheid de collectie niet aanvaardt, zal de familie Janssen ze ongetwijfeld verkopen. Indien de collectie wordt verkocht en naar het buitenland verdwijnt, zal het begrotingsoverschot van de Vlaamse overheid 7,7 miljoen euro groter zijn. Als ik het goed heb begrepen, heeft de minister een voorstel uitgewerkt. Ik ga ervan uit dat hij dit voorstel straks zelf zal preciseren. Hij wil het bedrag van 7,7 miljoen euro uit het begrotingsoverschot weglaten en toch een oplossing voor de collectie vinden.

Deze kwestie is een goede illustratie van ons staatsbestel. De federale wetgeving stelt dat successierechten met kunstwerken mogen worden betaald. De Vlaamse regelgeving laat de keuze in het midden. Mevrouw Janssen zou de kunstwerken liefst in het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis zien belanden. Dit is een in Brussel gelegen federaal museum. Indien de kunstwerken op die plaats worden tentoongesteld, is Vlaanderen eigenlijk alles kwijt. Dit is een merkwaardig gevolg van de federale wetgeving. De successierechten worden door middel van een schenking betaald. De schenking komt in een federaal museum terecht. De Vlaamse overheid moet dit aanvaarden en derft daardoor 7,7 miljoen euro aan inkomsten uit successierechten. Ik begrijp dat de minister hiermee rekening wil houden.

Het moet echter mogelijk zijn een oplossing voor dit probleem te vinden. Vanuit kunsthistorisch perspectief moeten we vooral belang hechten aan de intrinsieke kwaliteit van de collectie en aan het museum waar de collectie uiteindelijk zou terechtkomen. Ik heb begrepen dat het Etnografisch Museum Antwerpen een potentiële ontvanger van de kunstcollectie is. Het gaat hier om een kluwen van belangen. Ik heb zelfs gehoord dat het weer eens nodig is om de Nationale Loterij in te schakelen.

Het is mijn bezorgdheid dat deze belangrijke collectie in Vlaanderen kan blijven en de culturele overweging het haalt van de financiële. Mijnheer de minister, welke inspanning wilt u daarvoor leveren?
Ik wil dit dossier aangrijpen om de thematiek in een breder kader te plaatsen. De administratie Cultuur is al een tijdje bezig met het verzamelen van informatie en het maken van een internationale vergelijking over de betaling van successierechten met kunst. Ik hoop dat we ook in Vlaanderen een beleid kunnen ontwikkelen waarbij dit een algemene beleidslijn wordt.

Meer dan 20 jaar geleden werd al toegestaan om successierechten met kunst te betalen, maar we willen een algemene regeling met goede criteria, zodat waardevolle stukken in Vlaanderen kunnen blijven, de collecties van onze musea kunnen verrijken en voor het publiek ontsloten kunnen worden. (

Minister Dirk Van Mechelen:
Mijnheer de voorzitter, collega’s, ik wil in de eerste plaats zeggen dat het overlijden van een dierbare emotioneel altijd een zware beproeving is. Als dat overlijden wordt gevolgd door een aanslagbiljet voor het betalen van successierechten wordt het niet minder pijnlijk. Mijnheer Caron, het is nu eenmaal de opdracht van de minister van Financiën om, in het belang van alle Vlamingen, correct de rechten te innen waarop Vlaanderen recht meent te hebben.

Het spreekt voor zich dat we de voorbije jaren geprobeerd hebben om heel de problematiek van de successierechten te humaniseren. Onlangs heeft de Vlaamse Regering ook aanvaard om voor de gezinswoning de langstlevende echtgenoot vrij te stellen van successierechten. Ik denk dat dat een stap in de goede richting is.
Samen met mijn federale collega ben ik verantwoordelijk voor het innen van ongeveer 804 miljoen euro successierechten op jaarbasis.

Ik wil eerst de regeling schetsen en daarna ingaan op de nalatenschap van baron Paul Janssen, met de inspanningen die we vanuit Vlaanderen hebben geleverd.

De regelgeving is van kracht sinds 1985 en kwam tot stand na het verlaten van het land van een kunstwerk van James Ensor – ‘De blijde intrede van Christus in Brussel’ -, dat aan Amerika werd verkocht. In 1985 werd beslist dat kunstwerken aangeboden kunnen worden ter betaling en de federale regering kan beslissen om de werken te aanvaarden als betaling. Het was dus zeer duidelijk de bedoeling om onze eigen topstukken van Bruegel, Ensor, Rubens, Magritte en Permeke in ons land te houden.

Op 11 juli 2005 heeft de federale wetgever beslist, met de artikelen 83 en 84 van de Programmawet, om de regelgeving te wijzigen. Van 1985 tot 2005 konden de federale regering en de federale administratie beslissen om de kunstwerken te aanvaarden. De federale overheid werd eigenaar van de kunstwerken, maar Vlaanderen kreeg de successierechten doorgestort. In de Programmawet van juli 2005 staat dat voortaan de Vlaamse, de Waalse of de Brusselse regering in een commissie, die zich daarover buigt en uitspreekt, kan beslissen om de betaling in natura te aanvaarden, waardoor het gewest ook eigenaar wordt van de collectie.

De heer Paul Janssen is overleden op 11 november 2003. Normaal gebeurt de aangifte van de nalatenschap binnen 5 tot 7 maanden, met een betaling binnen de 2 maanden.
Dit dossier had dus al lang afgewerkt moeten worden door de federale administratie, wat niet is gebeurd.

In juli 2005 komt dan de programmawet. De nalatenschap is nog steeds niet geregeld. De vraag stelt zich of de programmawet van toepassing is op deze nalatenschap en of de bepalingen van de programmawet rechtsgeldig zijn. Deze programmawet weigert immers de bijzondere financieringswet van 1989, namelijk de financiering van gewesten en gemeenschappen, toe te passen en is aangenomen met een gewone meerderheid en niet met een bijzondere meerderheid. Mevrouw Dillen, u zult het met me eens zijn dat de Vlaamse Regering terecht een annulatieverzoek heeft gericht aan het Arbitragehof met betrekking tot deze bepalingen van de bijzondere wet. We zullen ons vanzelfsprekend neerleggen bij de wijsheid van het Arbitragehof.

De eerste berichten zijn in de kranten verschenen over moeilijkheden met de nalatenschap waarvan de Vlaamse Re
gering, het Vlaamse Gewest en de Vlaamse administratie geen gebenedijd woord wisten. Deze dossiers worden door de federale administratie behandeld. Nadat die berichten vorige zomer zijn verschenen, heb ik op 18 juli en 8 september 2005 de kabinetschef van de federale minister van Financiën bij mij geroepen voor meer uitleg. Buiten het bericht dat het geding hangende was, heb ik daar nooit