bartcaron.be

Cultuur op Radio 1: een morele contractbreuk

Ingediend op januari 24th, 2014 door bartcaron

Het nieuwe zendschema van Radio 1 gezien? Cultuur is simpelweg gedumpt. Radio moet nu immers avontuurlijk zijn, ook Radio 1. De nieuwe wind die in hogere luistercijfers moet resulteren, klinkt nu zo: “Radio 1 wil radio maken voor mensen die gefascineerd zijn door alles wat er in de wereld gebeurt, vandaar de keuze voor ‘Altijd benieuwd’ als baseline.“

We zijn helemaal onder de indruk (sic). Ja, het klinkt goed, maar waar gaat het in godsnaam over? In de plaats van het gewraakte doch onvolprezen Joos komt nu elke weekdag tussen 10 en 12 uur het nieuwe De bende van Einstein. Een programma “dat op zoek gaat naar wat mensen fascineert en wat fascineert aan mensen”. Dat soort geniale vondsten komt ongetwijfeld uit de koker van slimme marketeers van het type Jan Callebaut.

Het kan best een fijn programma worden, maar moet cultuur dan zo nodig naar de vergeetput? Cultuur staat niet meer in het zendschema. Blijkbaar is Radio 1 nu ook aanhanger geworden van de leuze ‘als ik het woord cultuur hoor, trek ik mijn pistool’. Beleefder uitgedrukt: cultuur krijgt de schuld van de dalende luistercijfers. Er ligt wel een alibi klaar. Dat kunnen we meemaken op zondagochtend met Bar du matin van de bij Klara weggeplukte Annemie Tweepenninckx, om 7 uur ’s ochtends welteverstaan.

De cultuurliefhebbers zullen er ongetwijfeld voor opstaan, zeker als ze laat thuiskwamen van het concert of de voorstelling die ze de avond voordien meemaakten. Fijn van Radio 1 dat ze invités ochtendlijke files besparen, al zullen ze niet met de trein moeten komen. In het persbericht van de VRT staat dat het een programma wordt “over schoonheid, ontroering en passie”. Avontuurlijk dus. Oh la la.

Maar, ik mag niet liegen. De VRT zegt dat cultuur meer aandacht krijgt in alle programma’s van Radio 1. Dat zal wel. Zoals geschiedenis vandaag wordt benaderd in het secundair onderwijs, zeker? Het vak is onzichtbaar in de schoolagenda, maar het maakt deel uit van integrale vakken. Die goedgelovige Vlamingen toch. Cultuur ondergaat op Radio 1 hetzelfde treurige lot.

De beheersovereenkomst met de VRT bepaalt dat onze openbare omroep cultuur in de breedte en de diepte moet brengen, en hiervoor structureel samenwerkt met culturele actoren. De VRT moet zelfs een actieve rol opnemen in de cultuurwereld, onder meer door evenementen toegankelijk te maken voor een groot en divers publiek, door te blijven investeren in kwalitatieve producties met een archiefwaarde en door als hefboom te fungeren voor vernieuwende audiovisuele productie.

Schone schijn

Waw, zou je zo denken. De werkelijkheid toont dat deze opdracht wordt benaderd met het sérieux van ‘schone schijn’. Er wringt meer dan één schoentje in de Reyerslaan, of liever in de relaties tussen de bonzen aan de Reyerslaan en de vertegenwoordigers van de aandeelhouders, het Vlaams Parlement en de minister. De laatsten willen, gevoed door de oprechte bekommernis om kunst en cultuur zo dicht mogelijk bij mensen te brengen, publieken te prikkelen, kunstenaars te ondersteunen…, dat onze openbare omroep die taak ter harte neemt. Zo’n missie kun je moeilijk van commerciële zenders als Q-music of VTM verwachten. Daar moeten radio en televisie geld opbrengen, logisch zelfs.

Is het net niet daarom dat we openbare zenders hebben? Om informatie en cultuur bij zoveel mogelijk mensen te brengen? Natuurlijk echoot de Reyerslaanleiding die gedachte, maar in de praktijk wort die vermalen tot nobele doch onhaalbare wens.

De hoge dames en heren staren liever godganse dagen naar de lichtbak van de kijk- en luistercijfers, en stellen er tot hun verbijstering vast dat de commerciële concurrenten wel eens enkele procenten durven bijwinnen, ten koste van de VRT-zenders. Deze commerciële logica, geïnspireerd door marketeers en gevolgd door een ratrace naar kijkers en luisteraars, domineert de discussies aan de directietafels. Kwantiteit is blijkbaar veel belangrijker dan diepgang en kwaliteit.

Om de schijn op te houden zullen we dan nog een streepje cultuur doorheen andere programma’s weven. Liefst niet te moeilijk doen, kies maar populaire cultuuruitingen. Maar geen lange gesprekken, geen saaie muziekfragmenten, geen literair gedoe…

Trouwens, al even stilgestaan bij de muziekkeuze op Radio 1? Ook daar is artistieke kwaliteit allang geen norm meer. Enkel de druk van labels om hun bands op de playlist te krijgen, gebaseerd op de populariteit van welbepaalde rockbands, bepaalt wat we horen. Als de voormalige luisteraars van Studio Brussel een dagje ouder worden, luisteren ze blijkbaar naar Radio 1, en dan moet hun muzikale voorkeur mee verhuizen. Andere genres worden verwezen naar de late avond of de vergeetput.

Kiezen voor kwaliteit

Dit is geen pleidooi voor oubollige cultuurprogramma’s. Niemand wil luisteraars wegjagen. Maar een pleidooi voor moed. Moedig zijn is kiezen voor kwaliteit, tegen (on)wil en (on)dank. Stop die verdomde competitie met de commercie. We hebben een openbare omroep omdat die anders zou zijn, beter, gedurfder, diepgaander. Ja, desnoods met wat minder kijkers en luisteraars. Steeds meer wordt Klara het enige alibi voor de rubriek ‘kunst en cultuur’. Blij dat Klara er is, daar niet van. Droevig dat cultuur naar de achterbank wordt verwezen.

Ik denk dat de leiders van de VRT in hun kantoren meewarig het hoofd schudden als ze mij en vele collega’s uit de cultuurwereld, maar ook volksvertegenwoordigers met een hart voor kunst en cultuur, beluisteren. Och die naïevelingen. We zullen ze een beetje paaien.

Ongestraft gaat dat maar door. Jullie houden ons gewoon aan het lijntje. Zoiets heet ‘morele contractbreuk’.

Ingediend onder bart schrijft, mijn gedacht 1 reactie

Een reactie op “Cultuur op Radio 1: een morele contractbreuk”

Jon MISSELYN schreef:

25 januari 2014 om 13:04

Beste Bart

Ik las je bijdrage in De Morgen van 25 januari. Ik vind dat je al te voorbarig reageert. Het vernieuwde Radio 1-zendschema is amper drie weken bezig en je gaat al tekeer alsof er een wereldramp plaatsgevonden heeft. Het is goed om de professionele cultuurwereld een hart onder de riem te steken, maar je moet eerlijk blijven. Nu lijkt het alsof cultuur er alleen is voor de cultuurmakers die er hun brood mee moeten verdienen, niet voor de cultuurliefhebbers die er hun geld aan uitgeven.

Al in de tweede zin van je betoog, lieg je: “Cultuur is simpelweg gedumpt.’ Ik luister geregeld naar Radio 1, niet hele dagen zoals jij (zoals je bijlage suggereert), en vind niet dat er minder cultuur op Radio 1 te beleven valt. Misschien minder reclame voor boeken of cultuurevenementen, maar ik hoor geregeld kunstzinnig gemaakte reportages die soms veel zinniger zaken te vertellen hebben dat de theatermakers waarvan ik hun producten in de theaterhuizen onderga. Ze ‘onderzoeken’ dit en ‘onderzoeken’ dat, maar als je hun voorstellingen bekijkt, merk je dat het bij ‘onderzoeken’ gebleven is. Veel blablabla dus.

Waarom ga je ervan uit dat ‘hogere luistercijfers’ nagestreefd worden? De ‘luistermarkt’ is sowieso al beperkt. Als Radio 1 meer luisteraars kan ronselen, is dat ten koste van Radio 2, Studio Brussel, MNM, misschien zelfs Klara. Allemaal filialen van de Openbare Omroep. Radio 2 heeft commerciële concurrenten, de andere zenders niet of veel minder.

Je hebt het over het gewraakte doch onvolprezen ‘Joos’. Onvolprezen? Waar haal je dat vandaan? Vrijwel geen enkel radioprogramma werd zo geprezen als ‘Joos’. Overprezen zelfs. Het was een programma waarin commerciële uitgeverijen en op Vlaamse subsidies beluste cultuurhuizen ongehinderd publiciteit mochten maken voor hun producten. Weinig kritische noten gehoord. Alles was uitstékend. Vooral de makers zelf mochten hun waar ophemelen. Hoe vaak heb ik mij niet laten misleiden door het enthousiasme van de sprekers? Hun stijl deed me soms aan Donald Muyle denken.

Je doet nogal smalend over de slogan “Radio 1 wil radio maken voor mensen die gefascineerd zijn door alles wat er in de wereld gebeurt, vandaar de keuze voor ‘Altijd benieuwd’ als baseline.” Toegegeven, geen denderende slogan, maar zowel cultuurhuizen als uitgeverijen pakken uit met soortgelijke ‘geniale’ slogans. Zij maken ook gebruik van marketeers om hun waar aan de man te brengen.

Radio maken is ook cultuur. Ik weet waarover ik spreek, want ik was destijds medewerker van Bob De Groof, de béste Vlaamse radiomaker aller tijden. Dát niveau hoor ik zelden nog op de radio. Eind jaren tachtig maakte de Openbare Omroep zeker fouten door de beste radiomakers aan de kant te schuiven om de luistercijfers op te krikken. Maar nu? Ik heb het gevoel dat Radio 1 die draad van toen weer wil opnemen. Ik kan verkeerd zijn, maar na drie weken vel ik nog geen oordeel. Met Klara als reclamezender voor klassiek (‘Concertgebouw Brugge’ hoor ik wel twintig keer per dag) en Studio Brussel als reclamezender voor de concertorganisaties (misschien niet commercieel, maar toch de lakeien van commerciële bedrijven) krijgt de sector m.i. al voldoende steun van de Openbare Omroep. Cultuurhuizen denken blijkbaar écht wel dat ze de navel van de wereld zijn.

Je hebt kritiek op ‘Bar du matin’ omdat het om zeven uur ’s ochtends uitgezonden wordt. Omdat cultuurliefhebbers na afloop van een concert of voorstelling graag pintelieren tot een gat in de nacht? Ook ik vind dat geen fatsoenlijk uur, maar ’s middags ‘tussen de soep en de patatten’, vind ik ook niet geschikt. Wanneer dan wél? Men vergeet ook vaak dat veel mensen overdag gewoon niet naar de radio kunnen luisteren omdat ze aan het werk zijn.

In je betoog pleit je niet voor meer cultuur op de radio, maar voor meer publiciteit voor actuele cultuur op de radio. We moéten met zijn allen de nieuwste boeken kopen. Wie oude maar uitstekende boeken leest, telt niet mee. Een film moéten we vlak na de première zien. We moéten naar dié concerten en toneelstukken die via de hemel opgehemeld worden (ook al vallen ze vaak tegen).

Wie gewoon aan cultuur doet, telt niet mee. Sinds ik niet meer over cultuur schrijf, kijk ik meer televisie dan voorheen. Zo is het me opgevallen dat series als ‘Silent Witness’, ‘Frost’, ‘Inspector Lynley’ enz. niet alleen artistiek hoogstaand zijn, maar ook veel meer te vertellen hebben dan louter een verhaaltje, waardoor hun maatschappelijke impact veel groter is.

Je suggereert dat de VRT niét samenwerkt met de culturele actoren, maar ik stel vast dat die culturele actoren juist wél veel aan bod komen. Goede televisie maken is een kunst op zich. Ik stel me ook vragen bij de kwaliteit van sommige programma’s, maar stel wel vast dat vooral televisievedetten de evenementen toegankelijker maken: mensen gaan kijken naar vedetten, niet naar theatervoorstellingen. Trouwens: wat is kwaliteit? Wat IK kwaliteit vind? Wat JIJ kwaliteit vindt?

Ach, Bart, wat ik in jouw bijdrage lees, lijkt me vooral de visie van de cultuurmakers, niet van de cultuurliefhebbers. Je hebt het in je bijdrage ook over de muziekkeuze op Radio 1 die aan het verschralen zou zijn. ‘Ook daar is artistieke kwaliteit allang geen norm meer’, schrijf je. Wat is artistieke kwaliteit dan wel? Ik stel vast dat vrijwel alle marginale groepen uit de jaren tachtig, waarop het etiket ‘artistiek’ gekleefd werd, tegenwoordig mainstream geworden zijn. Dus niet meer artistiek? Dat ‘andere genres’ verwezen worden naar de late avond is ook al niks nieuws meer. Wat mij het meest stoort aan Radio 1 is die voorliefde voor kleinkunst à la Hannelore Bedert en Bart Peeters. Maar Hannelore en Bart kregen in De Morgen vijf sterren voor haar nieuwe plaat. Dus zal ik wel verkeerd zijn.

Samengevat: wie cultuur koopt, koopt een kat in een zak. Vrijwel altijd. Zelfs Anne Teresa De Keersmaeker, Needcompany of De Koe kunnen geen ‘beste koop’ garanderen. Toch lijkt ‘cultuur op de radio’ vooral bedoeld om mensen zoveel mogelijk katten in zakken te laten kopen, hetzij in de vorm van boeken, cd’s, concerten of voorstellingen. Ik betwijfel of dat nodig is. Uiteraard moeten de media aandacht schenken aan actuele cultuur, maar als de cultuurmakers de radio misbruiken om zichzelf te overschatten, heeft eigenlijk niemand daar wat aan. Ik weet waarover ik spreek: ik geef veel, zéér veel geld uit aan cultuur, té veel, véél te véél als ik merk wat ik er maar voor terugkrijg.
Vriendelijke groeten

Jon MISSELYN