Over rotondes, kunst en populaire pers

Ingediend op april 23rd, 2011 door bartcaron

Gisteren in Het Nieuwsblad, vandaag uitgebreid in Het Laatste Nieuws, telkens op de nationale pagina’s, grote artikels over rotondekunst. Ik viel bijna van mijn fiets, deze ochtend bij het passeren van rotondes. Twee populaire kranten die haast nooit een woord vuilmaken aan kunst, schrijven pagina’s vol over kunst. Of is het allen maar omdat ze op rotondes staan?  Omdat een Kortrijkse schepen een merkwaardig standpunt inneemt? Lokale kunstenaar Carlo Herpoel moet een kunstwerk weghalen, en bond de rotondes de bel aan.

De stad Kortrijk stelt dat het wil investeren in een kwalitatieve omgeving en in een leefbare stad . In die gedachte past ook de integratie van sculpturen. Er zijn drie principes voor kunst in de publieke ruimte: artistieke kwaliteit, stedenbouwkundige relevantie en sociaal-maatschappelijke betrokkenheid. Geen probleem zou ik zeggen, integendeel.
Tegelijk stelt het bestuur dat kunstwerken op rotondes geen meerwaarde betekenen. Dat is natuurlijk een betwistbare stelling. Mobiel Vlaanderen, het agentschap van het Vlaamse Gewest stelt dat een rotonde neemt een centrale plaats inneemt in het wegbeeld en dan ook uitermate geschikt is voor een kunstwerk. Ze stellen letterlijk: “Een kunstwerk op een rotonde verfraait niet alleen de omgeving, maar verhoogt ook de herkenbaarheid ervan. Het thema van het kunstwerk kan te maken hebben met de historiek van de stad of de gemeente. Dat is uiteraard geen vereiste, maar het geeft wel een meerwaarde. Het kunstwerk moet qua verhoudingen zo goed mogelijk rekening houden met de grootte van de rotonde en kan het best ’s nachts verlicht worden, dat verhoogt ook de verkeersveiligheid.“

Veel voorbeelden zijn te vinden op www.rotondekunst.eu/, een Nederlandse website die voorbeelden verzamelt uit de hele wereld en er een top 40 van maakte. Het Nedederlandse Cultuurarchief stelt dat een rotonde het predikaat heeft onhandig en lelijk te zijn, maar ook potentie heeft: het is een interessant uitgangspunt om op het raakvlak van stedenbouwkunde en kunst in de openbare ruimte een artistieke ‘landmark’ te creëren!
In Kortrijk mogen twee kunstwerken op rotondes blijven: een plantenbuste van Cowboy Henk en het beeld van de wijsgeer Avicenna, een geschenk van Oezbekistan. Mevrouw de schepen: wat is daar de artistieke kwaliteit van?

Het is waar, al te vaak wordt voor zo’n onding als een rotonde gekozen voor middelmatig kunstenaar of hovenier. En dat is gek, want de rest van de openbare ruimte heel officieel en verantwoord wordt ingevuld. In Nederland bestaat de onhebbelijke gewoonte de eerste de beste kunstenaar uit de kast te halen. Wat hoveniers doen stemt velen vrolijker: die tonen op een paar vierkante meters zo danig veel, dat zelfs de traagste fietser ogen tekort komt.

De rotonde is een ontwerpopgave, vooral landschapsarchitecten zijn aan zet. Zij zijn het immers gewend om breder te kijken en dat is precies wat de invulling van het middeneiland nodig heeft. Die zou veel meer bij het omringende landschap moeten aansluiten. Daarvoor is het noodzakelijk om heel gedegen te analyseren wat er in een straal van een paar kilometer rondom de rotonde allemaal gebeurt. Neem nu de gemeente Baarn. Daar is vlakbij de A1 een rotonde aangelegd waardoor de oude lanenstructuur in de omgeving is beschadigd. Wij hebben de provincie Utrecht geadviseerd die te herstellen en de rotonde daarin een rol te laten spelen door bijvoorbeeld een boom in het midden te plaatsen. Tijs van den Boomen schreef een boek over rotondes, echt waar.

In het ook al Nederlandse Venray wil men de kunst op de rotondes regelmatig wisselen. Kunst in de openbare ruimte krijgt er een nieuwe betekenis. Vier rotondes die de poorten van Venray vormen, kregen een hedendaags en vernieuwend kunstwerk. Elk jaar komt er een ander spannend of spraakmakend kunstwerk op die rotondes.

Vlamingen zijn er minder mee bezig. Hoewel. De Vlaamse Bouwmeester (toen nog bOb Van Reeth) publiceerde een boek over kunst op rotondes. Je ziet er voorbeelden uit de hele wereld en van topkunstenaars. De conclusie is dat de beperkingen groot zijn. Meestal is kunst op een rotonde een onmogelijke opgave. Het ‘rond punt’ blijft een vreemd lichaam. Elke zinnige oplossing voor de ruimtelijke inrichting van een rotonde moet deel uitmaken van de globale aanleg van het landschap en de bebouwing eromheen. Kunst wordt dan deel van een landschap. Een geïsoleerd kunstobject is niet zinvol. In Kortrijk wachten we nog op de realisatie van het voorstel van de bouwmeester op de kluifrotonde aan De Appel: kunstenaar Jan De Cock werd uitgenodigd een artistiek concept te ontwikkelen, niet op de kluifrotonde zelf, maar op reeks blinde muren rondom. Hoe ver staat het?