Kunstenaar zoekt opdracht

Ingediend op maart 13th, 2014 door bartcaron

Kunstenaars dragen al decennia bij tot een hogere kwaliteit van de publieke ruimte en openbare infrastructuur. Of niet soms? Maar de pragmatiek haalt het meestal van de verbeelding. Ook in dit geval.

Op het eind van een legislatuur zie je telkens weer sluipgedrag. Het is een kwaal die uitsluitend voorkomt bij de meerderheidspartijen en die erin bestaat dat er nog vlug-vlug, stoemelings dus, diverse voorstellen en ontwerpen van decreet door het Vlaams parlement worden gejaagd. Vaak worden daarvoor bevriende ledenparlementsleden van de meerderheid, die het dossier niet zo goed kennen, door het vuur gejaagd. Adviezen worden niet gevraagd, discussie wordt gemeden. Het is sluipende besluitvorming. Sluipend is in de politiekgeen democratische deugd..

Kunst in Opdracht

Zo werd onlangs een voorstel van decreet ingediend oor de meerderheid over de integratie van kunstwerken in openbare gebouwen. Het originele decreet uit 1986 bepaalt dat wie bouwt met subsidie van Vlaanderen, een percentage moet besteden aan kunst in of rond dat gebouw of de infrastructuur. Het werd pas vanaf 1999 geïmplementeerd, vooral in de zorgsector.

Dat decreet moet een opfrisbeurt krijgen, daar is vriend en vijand het over eens. Maar wat nu voorligt is niet of minder dan een grondige verminking van dat decreet. De minimumdrempel wordt stevig opgetrokken zodat het gros van de projecten zal kunnen ‘ontsnappen’. En de percentages voor de grotere bedragen worden ernstig verlaagd. Je voelt het aan je kleine teen, de bestaande regeling is niet erg geliefd. De meeste zorgvoorzieningen beschouwen deze verplichting als een blok aan het been, velen vinden het niet oké dat wie geld besteedt voor zorg, daarvan een percent moet afstaan aan een artiest. ‘Zijn er dan geen hogere prioriteiten’? In de welzijnssector woedt er al jaren een stille oorlog tegen, en blijkbaar heeft de welzijnsminister nu het gat schoon gezien om hier grotendeels komaf mee te maken. Met dank aan de ministers van Binnenlands Bestuur, niet bepaald een kunstminnaar, durf ik haast te denken. Kortom, weg met die vervelende kunst. Waarom ook sp.a-parlementsleden het voorstel mee ondertekenden, is wel een raadsel. In hun zuilportefeuille zitten toch niet veel welzijnsvoorzieningen. Voelen ze de nood aan om hun christelijke kameraden te ondersteunen? Denken ze aan het budget van hun OCMW? Of zijn ze ingedommeld?

Ach nee, het voorstel komt niet van de veelgeplaagde Joke Schauvliege. De geïntegreerde kunst, die door het leven gaat als ‘Kunst in Opdracht”, zit niet in de bevoegdheidsenveloppe van de cultuurminister, maar in die van de minister van Binnenlands Bestuur, Geert Bourgeois. Kunst in Opdracht maakt immers deel uit van het takenpakket van het team de Vlaamse Bouwmeester. Daarvoor is ex-minister Wivina Demeester verantwoordelijk. Zij stond aan de wieg van de Bouwmeester in 1999. En ze actualiseerde het decreet door de procentregeling voor Kunst in Opdracht af te dwingen in de zorgsector. Met overtuiging, zo blijkt. Kunstbeleving mag niet iets zijn van de happy few, zo stelt ze. Ze meent, terecht, dat, zeker ook bij personen met een beperking, schoonheid en kunst mensen meer laat openbloeien, gelukkiger maakt en langer laten leven.

Het is echter merkwaardig dat de regeling alleen verplichtend is in de welzijnssector en de cultuursector. Dat laatste zou er nog aan tekort zijn. Ze is origineel echter bedoeld voor alle gesubsidieerde infrastructuur, maar wordt zelden toegepast in andere sectoren zoals de sportsector of het onderwijs omdat er geen voorwaarden of sancties aan verbonden zijn.

Vlaanderen, State of the Art?

Hoe belangrijk is deze regeling? Over de waarde van kunst kan je discussiëren, maar dat ze bijdraagt tot de kwaliteit van de bebouwde ruimte, zou toch verworven moeten zijn. Kunst in de publieke ruimte richt zich tot een breder dan een publiek van kunstkenners. Het impliceert een zekere mate van participatie door het publiek. Die kan drempelverlagend werken, maar ook uiteenlopende vragen en gevoelens op. Het kunstwerk interageert ook met de omgeving. Het moet rekening houden met de ligging, de toegang, het weer enz… Maar het is ook kunst die mensen samenbrengt: de kunstenaar, de opdrachtgevers, de overheid, de gebruiker of passant. Interessant toch? Oh ja, we kennen allemaal minder geslaagde voorbeelden, om niet van vele Vlaamse rotondes te spreken… Dat zegt voor veel over de nood aan nog begeleiding van dergelijke projecten, een betere selectie van kunstenaars enz. En dus ja, dat decreet zou mogen aangepast worden. Dat is, zo verneem ik toch, ook de wens van de Vlaamse Bouwmeester die advies verleent over de voorbereiding en het opstarten van de selectieprocedure van kunstopdrachten. Het budget van de bouwmeester voor begeleiding, projecten en kennisdeling is in de loop van de jaren echter drastisch verlaagd.

Via dit decreet is in Vlaanderen ondertussen al een interessante (semi-)publieke kunstcollectie opgebouwd. Het zou jammer zijn deze evolutie abrupt af te breken. Er verscheen in 2006 een boekje over. Alleen al voor de in 2010 en 2011 gerealiseerde projecten werden sommen besteed van resp. 433.150 euro en 576.529 euro, tenminste voor wat de door de bouwmeester gecoachte projecten betreft. In werkelijkheid zijn de bedragen nog een stuk hoger want niet alles komt tot bij de kunstcel. Bij het gros van de kunstopdrachten, in het kader van het decreet, wordt hoogstens administratief gecontroleerd of het geld effectief naar een kunstwerk is gegaan. Er is dan geen enkele kwaliteitsvereiste. Jammer genoeg.

De gekende bedragen zijn van dezelfde orde als de steun die wordt toegekend aan beeldende kunstenaars in het kader van het Kunstendecreet, nl. 900.000 euro in 2013. Er wordt werk gecreëerd door vele topkunstenaars van bij ons, zoals Koen Van den Broek, Guy Rombouts, Annemie Van Kerckhoven, Johan Grimonprez, Jan Van Imschoot, Honoré ∂’O, enz. Sinds 1999 zijn er zowat 320 artistieke projecten geïnitieerd en/of begeleid. Dat is niet niks.

Vlaanderen, State of the Art, die zijn kunstenaars graag ziet? Vreemd is dan dat, haast stoemelings, een aantal collega’s van de meerderheid een voorstel van decreet indienden om dit oude vehikel te passen. Het zou mogen, als dat ten gronde gebeurt, na grondige evaluatie en debat met alle betrokken sectoren, ook de kunstenaars, de cultuurminister, de adviesorganen enz… Zo zouden de gebreken en de kwaliteiten van de regeling duidelijk worden. Niks daarvan nu. Er komt nu een decreet waarin alleen percentages en absolute bedragen worden aangepast, maar dat gebeurt dan wel met een bot mes. Iedereen waarvan de subsidie 30 percent of meer bedraagt, moet een bepaald percentage van de bouwkosten besteden aan de realisatie van kunstopdrachten. Er was een vrijstelling wanneer de bouwkosten minder dan 5 miljoen frank (125.000 euro) bedragen. De vrijstelling zou opgetrokken worden tot 2 miljoen euro. Dat is 16 keer meer. De levensduurte is sinds die periode ongeveer met 75% gestegen, niet met 16 keer…

Voor bedragen tot 3 miljoen euro moet voortaan 1,5 percent aan kunst worden besteed, voor de schijf tot 5 miljoen 1 percent. Dat is een lager percent dan de oude regeling. De 0,5 percent voor bedragen hoger dandan 2,5 miljoen euro uit de oude regeling wordt 0,25 percent. En voor projectkosten hoger dan 100.000.000 euro, is een forfaitair bedrag van 500.000 euro te besteden aan de realisatie van de kunstopdrachten. Een exacte berekening is haast niet te maken, maar het betekent sowieso een forse vermindering van de bedragen die naar Kunst in Opdracht zullen gaan. Ik schat de reële besteden op een vierde van de huidige.

Vreemd genoeg durft men in de toelichting bij het decreet nog spreken over kwaliteit en traditie, terwijl puur budgettair minder garanties over kwaliteit overblijven. In Nederland is de ondergrens 1.000.000 euro, de helft van wat voor Vlaanderen wordt voorgesteld. En de percentages zijn zowat het dubbele.

Het is dus een heel drastische bijstelling. Op zich is het misschien geen slechte zaak om het minimum-bouwbudget op te trekken zodat de instapdrempel hoger ligt. Maar de slinger is wel erg naar de andere kant doorgeslagen.

En de cultuurminister

Joke Schauvliege zwijgt. Je zou van een minister van cultuur toch mogen verwachten dat zij zich bekommert om zoiets? Zoiets laat je toch niet zomaar gebeuren? Moet dat van haar partijgenoten? En toch, in onverdachte tijden, in 2010, antwoordde ze op een schriftelijke vraag van Dirk Van Mechelen het volgende: “Het decreet kunstintegratie is een goed instrument voor het integreren van kunst in bepaalde overheidsgebouwen van de Vlaamse overheid, alsook van de lokale overheden. Ik onderschrijf de toepassing van de huidige decretale regeling en wenst deze te behouden, maar een evaluatie en herziening dringt zich op. (…) Deze aspecten wil ik meenemen in de evaluatie.” Deze evaluatie is er nooit gekomen. Waar is Joke Schauvliege nu? Waarom laat ze niets van zich horen?
Ze heeft toch een en ander gedaan. Op voorstel van de Bouwmeester lanceerde ze vorig jaar pilootprojecten ‘kunst in opdracht’, bedoeld om innovatie te stimuleren en meer draagvlak bij opdrachtgevers te genereren. De minister heeft er geld voor vrijgemaakt, dus dat is een goeie zaak. Een reden om niet passief te blijven bij deze ingreep.

Alles kan veel veel beter

Als we toch één verbetering in de tekst kunnen vinden is het deze. De formulering ‚Opdracht’ biedt meer mogelijkheden (niet meer de letterlijk „aan het gebouw vastzittende integratie”, maar ook gewoon kunstwerken zoals schilderijen, videowerk, conceptueel werk. Dat biedt meer mogelijkheden en sluit beter aan bij de hedendaagse kunstpraktijk.

Een vernieuwd decreet moet inspelen op de tendens om in te zetten op de inrichting van de publieke ruimte en infrastructuur. In wezen gaat het om het bevorderen van de (be)leefkwaliteit van de publieke en semipublieke ruimte.

Maar misschien moeten we niet iedereen verplichten. We kunnen de gelegenheid bieden om een bescheidener som in een fonds te steken en de middelen te gebruiken voor grote artistiek gevoelige projecten. Je verplicht geen voetballers om geld te geven aan tennissers.

En moeten de steden, de lokale besturen geen grote rol spelen? Expertise uitbouwen bij Locus, het steunpunt lokaal cultuurbeleid of de VVSG? Samenwerking met het Vlaams Architectuur Instituut, het nieuwe Kunstensteunpunt? Partnerschap in functie van begeleiding is zeker mogelijk.

Laat ons de grensbedragen actualiseren en aanpassen aan de realiteit, de percentages op een aanvaardbaar niveau brengen. Dat is niet wat nu in het wijzigingsdecreet staat. Maar laat ons vooral inzetten op een intense begeleiding van opdrachtgevers, van het publiek en het personeel van voorzieningen. En ook op kennisopbouw, op voorbeeldprojecten die ruim bekend gemaakt worden, op afstemming met het Kunstendecreet…

Besluit

Het oude decreet was verre van ideaal, maar deze wijziging zal noch de kwaliteit van de gerealiseerde kunstwerken, noch de kwaliteit van het publieke domein ten goede komen. Het is in tegenspraak tot waar zowel in de tekst als in de beleidsbrieven van Schauvliege, Bourgeois en wellicht ook andere lippendienst aan bewezen wordt, nl. kwaliteit bevorderen, een beleid op poten zetten, een instrumentarium evalueren … Integendeel, het is eerder een uitholling dan een stap vooruit. En het bevestigt een aloude doch zinloze tegenstelling tussen investeren in kunst en in zorg.