De Vlaamse cultuurprijzen ter discussie

Ingediend op februari 3rd, 2010 door bartcaron

Gisteren heeft het rijke Vlaanderen haar Cultuurprijzen uitgereikt. Het was een sfeervol feestje, daar in de stadsschouwburg van Kortrijk. Alle schoon volk verzameld in een icoon van de burgerlijke cultuur. Een ideaal moment voor cultuurterroristen: één bom en de hele Vlaamse culturele elite was naar de hemel. Het mocht van mij een symbolische bommetje zijn, een ludieke actie of zo. Helaas heeft niemand deze unieke gelegenheid te baat genomen, zodat we de komende jaren nog niet af zijn van deze zelfverklaarde en vooral weinig zelfkritische elite. Al moet ik bekennen dat ik zelf tot die club behoor. Ik vraag bij deze vergiffenis voor mijn culturele zonden.
Want ja, de formule van de cultuurprijzen vertoont schuin gelopen schoenzolen, bevat spruitjeslucht en is gekenmerkt door okselgeuren van overjaarse cultuurbobo’s. Hoeft het dan ook geen verbazing te wekken dat wie daar niet toe behoort uit de zaal komt met de gedachte een wereldvreemde en hoogste elitaire bijeenkomst van gelijkgezinden te hebben bijgewoond. Dat gevoel heb ik niet, net als zovelen die tot de incrowd te behoren. Maar ik kan hen geen ongelijk geven.

Maar was het vroeger zoveel beter? De Cultuurprijzen waren tien jaar geleden helemaal een ramp. Hopeloos versnipperd, gedevalueerd, zonder behoorlijke geldprijzen, weinig prestige en uitstraling, op uiteenlopende momenten uitgereikt, enz. Daardoor waren de commerciële prijzen, uit de boekensector, de muziek of de film veel belangrijker geworden dan de ‘Staatsprijzen’ van Vlaanderen. Dat moest beter. De huidige formule, ook al zeven jaar oud, krikte de belangstelling en de waardering fors op. Dat is al goed, maar het kan nog veel beter. Zo is de vraag of het werken met nominaties wel gepast is. Ter vergelijking: in de letterenwereld zijn de verschillende jaarlijkse prijzen uitgegroeid zijn tot kampioenschappen met commerciële doelen. Hier hebben de inrichters, meestal uitgevers of verkopers helemaal geen schroom om met long- en shortlists te werken. Weliswaar ten bate van de boekenverkoop, niet van de auteurs. De gedrukte en de audiovisuele media draaien graag in dit circus mee, wegens commerciële verstrengeling en direct eigenbelang. Film- en muziekprijzen hebben hetzelfde karakter. Is er dan een probleem? Wel ja, werken met dit soort lijstjes hoort niet thuis bij cultuurprijzen van een overheid zoals de Vlaamse Gemeenschap. De overheid moet er geen (slechte) wedstrijd van maken, noch geld aan verdienen, noch mensen met lege handen naar huis sturen. Het gaat hier om erkenning, waardering voor culturele prestaties. Daarom: per discipline één winnaar, en daarmee uit! De formule met drie genomineerden, hoe goed bedoeld ook – meer mensen in de kijker zetten en er zo waardering voor uitspreken – deugt niet meer.  Geen opbod, geen herhaaldelijke ontgoocheling van kunstenaars die jaar na jaar genomineerd worden, maar nooit het grote lot winnen.

Daarnaast worden er vaak appels en citroenen, en zelfs peren in dezelfde zak van Sinterklaas gestopt. De categorieën mogen wat beter afgebakend worden, geen jazzmuzikant bij een (hedendaags)klassieke componist of een orkestleider. Zo nodig moeten er maar meer beurtrollen worden ingesteld: bijv. voor klassieke muziek elke drie jaar, afgewisseld met rock, jazz en wereldmuziek. Kortom de categorieën mogen bijgewerkt worden. Zo is het erfgoed nog steeds ondergewaardeerd en krijgen de kunsten heel veel aandacht. Het sociaal-cultureel werk, de cultuurspreiding, de cultuureducatie, jongerencultuur en alles wat tot cultuurparticipatie aanzet blijven buiten beeld.
En is het ook niet aangewezen in de toekomst te werken met jury’s die voor enkele jaren aanblijven? Zo kan er enige continuïteit ontwikkeld worden in de waardering van kunstenaars, organisaties enz.

En of alle Cultuurprijzen nog op één avond moeten worden uitgereikt? Ik denk van wel, vooral omdat er hier disciplines worden overstegen. De kunsten en het erfgoed zijn reeds lang niet meer in hoog ommuurde hokjes van disciplines ondergebracht. Ze opsplitsen en ze koppelen aan een evenement van een bepaalde werksoort, zoals de boekenbeurs of het theaterfestival doet onrecht aan het interdisciplinaire karakter. En dompelt de prijs weer onder in de vijver van gelijkgezinden uit die ene sector.

Maar boven alles: een dikke proficiat aan Eric Antonis. Grote mijnheer, bescheiden persoon. Hij kreeg de prijs voor algemene culturele verdienste, de enige prijs die niet met nominaties werkt. Hetzelfde geldt trouwens voor de Staatsprijs der Nederlandse Letteren van de Taalunie. De waardering is hoog, het prestige groot. Het mag met alle prijzen zo gaan. Bravo Eric.

PS Zou onze aller VRT ook een beetje meer aandacht willen besteden aan deze Cultuurprijzen? Is dat niet haar expliciete opdracht, ‘cultuur’ brengen? Ook simpelweg omdat de VRT met Vlaams belastingsgeld gefinancierd.