Cultureel Erfgoed, of hoe een nieuw decreet niet noodzakelijk perspectief biedt

Ingediend op februari 24th, 2017 door bartcaron

Vandaag bekrachtigde de Vlaamse regering het nieuwe decreet voor het cultureel erfgoed. Enthousiast ben ik er niet over. Ik legde tijdens de bespreking in plenaire zitting uit waarom. Je kan mijn tussenkomst bekijken op de video hieronder. Enkele fragmenten daaruit kan je hieronder lezen.

Het is wat je zou kunnen noemen een sectorafbakenend decreet. Dat is ingegeven door een financiële beheersingslogica. Er zijn blijkbaar de komende jaren niet veel middelen voor cultuur en alvast niet voor cultureel erfgoed. Daarom doet men de deuren zoveel mogelijk dicht. Men bouwt hekken en muren rond het veld. Het zal nog heel veel jaren duren vooraleer we nog een stap vooruit kunnen zetten. Dat is jammer. Dat afbakenende komt onder meer tot uiting in het feit dat alleen organisaties die een cultureelerfgoedwerking als hoofdopdracht hebben hier tot een erkenning/subsidiëring kunnen evolueren. Voor alle andere cultureelerfgoedwerkingen, die ingebed zijn in een gemeente is er wel een zekere ruimte. Maar met de kunstensector, of met de academische wereld waar bijvoorbeeld heel veel kunsthistorisch onderzoek gebeurt, worden geen bruggen geslagen. Meer zelfs, ze krijgen niet alleen geen toegang tot het decreet in de structurele meerjarige subsidies, ze krijgen zelfs geen toegang tot de projectsubsidies. (…)

Ik begrijp het. We willen niet te veel mee-eters hebben. De pot, of de taart, is al klein en beperkt. Maar toch, ik vind het toch heel jammer dat we het begrip cultureel erfgoed niet breed interpreteren en ook de toegang tot dat decreet niet mogelijk maken.

Mijn volgend punt betreft de belangrijke mate waarin dit ontwerp van decreet het accent op het collectiebeheer en de zorg voor collecties legt. De collectiebeherende instellingen vormen de basis van het ontwerp van decreet. Ik begrijp dat de pendel wat in die richting terugkeert. De voorbije jaren hebben we meer aandacht voor de publieke kant gehad, en nu is er weer meer aandacht voor de intrinsieke kant. We moeten echter opletten. Erfgoed heeft enkel zin en betekenis in die mate dat het in de samenleving betekenis krijgt. Erfgoed zonder betekenisgeving is een lege doos.
Die betekenisgeving, die ik ook de vermaatschappelijking zou kunnen noemen, houdt in dat de zorg voor ons cultureel erfgoed publieksparticipatie omvat. Er moet aandacht zijn voor de publiekswerking, het educatief werk en de samenwerking met scholen. Ondanks de nadruk op de collectiebeherende instellingen mogen we die facetten niet verliezen.

(…) Er zijn veel blinde vlekken, tekorten en problemen in de erfgoedsectoren die met dit ontwerp van decreet niet worden aangepakt. Wat zal er met de culturele archieven gebeuren? Zullen we er in de toekomst al dan niet meer erkennen? Zullen we dit beheersen? Wat zal er gebeuren met de erfgoedbibliotheken? Er zijn er momenteel een aantal, maar eigenlijk wordt nu enkel een koepelorganisatie erkend. Dat zal wellicht ook in de toekomst het geval zijn. Wat zal er gebeuren met die andere collecties waarvoor de erfgoedbibliotheken zorgen?

Hoe zit het met de convenants? Ik denk dan niet aan de bestaande convenants, maar aan de convenants die nog niet bestaan. Wat doen we met de lege vlekken die in Vlaanderen overblijven? Hoewel er zeer waardevol erfgoed is, bestaat er dan geen erfgoedwerking. We moeten hier iets aan doen. Hoe zit het met de digitaliseringsproblematiek, die met de dag groter wordt?

(…) En dan de grote instellingen. In dit ontwerp van decreet komt er een Champions League, een play-off 1 van het Vlaamse museumvoetbal. Dat is ook gebeurd in het Kunstendecreet. Collega’s, wanneer ik hier voor de vuist vraag welke volgens u de grotere erfgoedinstellingen in Vlaanderen zijn, dan antwoordt u wellicht de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten (KMSK) en het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA). En dan begint de competitie. De vraag is of het een meerwaarde heeft om boven op de musea van landelijk belang, die de facto ook een internationaal bereik moeten hebben, nog een Champions League te organiseren. Luister naar de Vlaamse instellingen van topniveau, naar de stedelijke instellingen van topniveau en beloon en ondersteun hen voor de waarde van hun collecties en hun werking. U hoeft daar geen categorie voor in te stellen, dat is niet nodig. Dat krijgen we straks de competitie of Bokrijk daarin mag, en het Groeningemuseum in Brugge en het Museum aan de Stroom (MAS) in Antwerpen.

Dan mijn grote kritiek op dit ontwerp van decreet, met name het financiële plaatje. We weten met zijn allen dat cultureel erfgoed jarenlang het ondergeschoven kind is geweest van het cultuurbeleid. Een groot museum bij ons krijgt evenveel subsidie als een klein theatergezelschap bij ons, om maar even de ordegrootte te vergelijken. Iets als het Groeningemuseum heeft hetzelfde budget als een innovatief klein theater- of dansgezelschap. Die verhoudingen kloppen niet meer, totaal niet.

Als we willen dat onze musea een internationale uitstraling hebben, dan zullen we meer dan een tand moeten bijsteken. Al is dit ontwerp van decreet zo beperkend en met muren omringd, het is niet uitvoerbaar zonder een redelijke stijging van de middelen. Die middelen moeten worden gebruikt voor wat ik daarnet de witte vlekken noemde. Maar ik vrees dat die vooral zullen worden gebruikt voor de Champions League. Die instellingen mogen meer middelen hebben van mij, ze verdienen dat ook vaak, maar het hele veld zit met dezelfde thematiek en problematiek. Dus moeten we veel breder kijken dan dat.