De culturele verdieping op de VRT is afgekalfd

Ingediend op november 23rd, 2017 door bartcaron

De openbare omroep moet in de breedte en de diepte aandacht schenken aan cultuur, maar vooral van dat laatste blijft weinig over, schrijven Vlaams Parlementsleden Bart Caron (Groen) en Manuela Van Werde (N-VA). ‘Is Klara het schaamlapje van de openbare omroep?’
Op Knack.be op 23 november 2017.

Al drie legislaturen na elkaar ijveren het Vlaams Parlement en de Vlaamse regering ervoor dat de openbare omroep extra aandacht besteedt aan cultuur. Het kwam zelfs zo in de beheersovereenkomst te staan. De riedel dat de VRT vooral aandacht moet hebben voor informatie, educatie en cultuur, werd hardop meegezongen.

De overeenkomst moest een koerswijziging inluiden, driemaal is immers scheepsrecht. Voor informatie is de balans zeker positief, voor educatie valt dat ook mee, maar voor cultuur is dat toch anders.

Nochtans is de beheersovereenkomst duidelijk. Ze stelt dat de VRT cultuurparticipatie moet aanmoedigen, aandacht heeft voor de diverse culturele uitingen in de Vlaamse samenleving en een venster biedt op de wereld. De VRT is een zelfverklaarde sleutelspeler in het toegankelijk maken van cultuur voor een breed publiek. De omroep heeft daarvoor de CCC opgericht, afkorting van Les Cellules Culturelles Combattantes (sic) : er moet blijkbaar een harde strijd gestreden worden…

Het motto luidt: ‘Cultuur is de (buiten)gewoonste zaak van de wereld’. Cultuur zou een hoofdzaak moeten worden in alle programma’s, klinkt het ambitieus. Daarvoor rekent men op een ‘mentaliteitswijziging’ bij alle makers.

Verder staat in de beheersovereenkomst dat er aandacht moet zijn voor diverse creatieve uitingen op een verbredende én verdiepende manier. Let op die verdieping, want het is daar dat het schoentje wringt.

Laat ons het radionet Klara nemen, dat steeds als verdiepend uithangbord wordt gepresenteerd. Sinds 2010 vertrokken bij Klara 28 medewerkers, of moésten ze vertrekken? Er kwamen er vier in de plaats, het creatief saldo staat dus minus 24. Dat is vooral het gevolg van de besparingsoperaties bij de openbare omroep, die Klara disproportioneel treffen.

Het gevoel van verslagenheid bij de medewerkers is groot. Het knaagt aan hun drive, hun enthousiasme en hun zin voor initiatief. Kortom, het perkt hun kwaliteiten in. Waarom toch zo’n kaalslag?

De jaarverslagen van de VRT laten zien hoe de budgetten van de radiozenders evolueren. We hebben er vijf doorploegd en de conclusie is duidelijk: Klara wordt duidelijk niet zo gekoesterd aan de Reyerslaan. In het jaar 2006, tien jaar geleden, besteedde het huis van vertrouwen 88,1 miljoen euro aan al zijn radiozenders waarvan 14,6 miljoen euro aan Klara (16,6%). Vijf jaar later, in 2011 was het budget gedaald tot 13,9 miljoen. Vorig jaar, in 2016, verminderde het verder tot 13,2 miljoen terwijl het totale radiobudget steeg tot 94,4 miljoen euro. Het aandeel van Klara bedraagt nu nog 13,9%. Dat staat haaks op de budgettaire stijging van alle andere VRT-radiozenders. Het budget van Klara is vandaag, zelfs in absolute cijfers, lager dan dat van tien jaar geleden.

Als je kijkt naar de kosten per uitzenduur, dan bevestigen deze cijfers de stiefmoederlijke behandeling van Klara. Radio 1, de duurste, kost 2.381 euro per uur. Bij Klara is dat 1.462 euro per uur, enkele euro’s meer dan MNM. Ze lijken niet op elkaar qua muziekkeuze, maar wel steeds meer qua stijl. Ze maken beide personality-radio waarin muziek wordt aan- en afgekondigd. Ruimte om diepgaande programma’s te maken, is er haast niet meer.

En toch hebben we veel waardering voor de medewerkers van Klara, die regelmatig tonen hoe creatief ze zijn. Kijk maar naar Klarafy, de Spotifytool die je persoonlijke muzieksmaak vertaalt naar klassieke muziek. Ook de zondagavonduitzendingen over het Franse chanson en de podcasts zijn mooie initiatieven.

Maar tegelijk wordt er systematisch bespaard op research en duiding. Bij Klara zijn er jammer genoeg te weinig autoriteiten in hun vakgebied overgebleven om het culturele leven in Vlaanderen mee aan te sturen. Klara probeert de culturele agenda te volgen , maar kan te weinig zelf op de kaart zetten.

Kan onze openbare omroep doen wat soortgelijke buitenlandse zenders als France Culture of BBC Radio 3 doen? Waarom zo weinig ambitie? Is Klara het schaamlapje van de VRT? Staat in het logo van Vlaanderen niet ‘Flanders, state of the art’?

Ook op andere (radio)zenders en fora is de verdiepende aandacht voor cultuur trouwens afgekalfd. Radio 1 had dagelijks cultuurprogramma’s met een eigen redactie en specialisten voor film, theater enzovoort. Elke avond was er drie uur ‘andere’ muziek: een avond jazz, wereldmuziek, folk … Zelfs op Radio 2 was er een programma rond licht klassieke muziek.

De historische cultureel-educatieve taak van de openbare omroep, vaak ouderwets aangeduid met het begrip volksverheffing, is naar de achtergrond verdrongen. Het blad Woord en Muziek werd vervangen door de website Cobra.be die ook werd opgedoekt en werd ingekanteld in canvas.be. De kostprijs was te hoog, het bereik te beperkt. De site bevat nu veel minder info en achtergrond over het kunstgebeuren. Dat een inkanteling in canvas.be zou resulteren in minder aandacht voor cultuur, stond in de sterren geschreven. Het archief van de openbare omroep, een ware schatkamer van erfgoed, wordt voor de luisteraar en kijker bijna niet ontsloten.

Is het een of-of-verhaal? Moeten we kiezen tussen verbreding en verdieping? Nee. Het is en-en, de VRT moet beide benaderingen uitdragen. Helaas is de ‘verdieping’ steeds meer op ‘verschraling’ gaan gelijken. Wellicht moeten er na een evaluatie van de beheersovereenkomst toch wat straffere bepalingen komen.

Het goede nieuws zit achteraan: de VRT bezit met Canvas misschien wel de beste televisiezender van Europa. De programmering is een voorbeeld van hoe het moet. Maar de captaties zijn helaas verdwenen, de Elisabethwedstrijd uitgezonderd. Die kun je volgen …. als je naar het kanaal van Ketnet uitwijkt.