Erfgoedbeleid voer je niet door het begraven van wat waardevol is

Ingediend op april 18th, 2012 door bartcaron

Een adviescommissie met een historiek van ruim 175 jaar. Die moet gekoesterd worden, hoog geacht, moet verheven worden tot erfgoed met de hoogste graad van bescherming. Helaas. Dat is buiten haar voogdijminister gerekend.

Het ontslag van de voorzitters van de commissies van de eerbiedwaardige Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen (KCML) komt niet onverwacht. Het nieuwe erfgoeddecreet dat minister Bourgeois voorbereid, of moeten we zeggen: samenschraapt, is niet enkel gehypothekeerd door diepe meningsverschillen, ook binnen de meerderheid van deze regering. Maar meer nog, bij decreet wordt de commissie gewoonweg afgeschaft. Weg met die lastige adviseurs, denkt Geert Bourgeois in zijn binnenste. Voortaan zal mijn administratie die panden beschermen of deklasseren, zoals ik dat wil.

Dat de voorbereidingen van het nieuwe decreet niet op wieltjes liepen, is binnen de erfgoedsector niet enkel een publiek geheim, maar vooral ook bron van groot ongenoegen en angst. De hoorzittingen in het Vlaams parlement waren gekruid met negatieve reacties uit de brede sector van de erfgoedzorg, maar ook van eigenaars, bouwondernemers en adviesorganen. Dat er onenigheid is, moge niet vreemd zijn. Zorg voor het onroerend erfgoed is een stekelige kwestie die permanent een balans moet zoeken tussen de zorg voor het betekenisvolle verleden van monumenten en landschappen en de drang van de maatschappij om af te breken en te vernieuwen.

In die spanning probeert Geert Bourgeois te balanceren. Maar hij lijkt daarbij vooral bekommerd om het behoud van zijn evenwicht op de balk, eerder dan uit te pakken met een heldere en scherpe visie op de plaats van het onroerend erfgoed in de samenleving van morgen. Wanneer hij, na veel horten en stoten, uiteindelijk aan een tekst van een decreet geraakte, bleek dit ontwerp dan ook vooral onevenwichtig.  Sommige delen zijn gedetailleerd uitgewerkt (archeologie, handhaving, bescherming) terwijl andere onderdelen van dit beleidsveld, zoals de financiering van restauratie, zeer oppervlakkig zijn uitgewerkt. Niet consequent noch consistent.
De heikele punten, zeg maar hetgeen waarover er binnen de Vlaamse Regering geen consensus is, worden uitgerekend aan die Vlaamse regering overgelaten. En dat zijn er heel wat. Meer dan 100 bepalingen uit het ontwerpdecreet moeten verder geregeld worden in uitvoeringsbesluiten van de Vlaamse regering.  Wat een soep.

Een gemiste kans is de onvoldoende invulling die gegeven wordt aan een integrale en geïntegreerde benadering van onroerend erfgoed. Gefragmenteerd, zonder aandacht voor de wisselwerking tussen onroerend erfgoed, ruimtelijke ordening en cultureel erfgoed. De uitgebreide instrumenten die voorzien worden voor handhaving (straffen en boeten), staan in schril contrast met het gebrek aan maatregelen om de burger en de relevante actoren actief te betrekken bij het onroerend erfgoedbeleid (sensibiliseren en goesting doen krijgen). Wervende kracht om de zorg voor erfgoed te ‘omarmen’ roept het ontwerpdecreet niet op.

Maar nog veel erger is dat er onvoldoende duidelijkheid is over de financiering en het budget voor de uitvoering van dit ontwerpdecreet. Wie zal wat betalen, de restauraties, de onderzoeken door archeologen enz.? Welke ratio heerst hier?
Welke rol krijgen de gemeenten? Ja, ze mogen trots de erkenning als erfgoedgemeente nastreven, maar welke meerwaarde biedt dit. Akkoord, ze mogen de kastanjes uit het vuur halen, heikele beslissingen nemen en vastgoedpromotoren stokken in de wielen steken (of net niet), maar wat het hen kost? Nee dat weten ze nog niet.
En wat met de provincies, die andere instituten waar Bourgeois weinig erfgoedwaarde aan hecht? Tot nu toe waren deze vooral machteloze cofinanciers van restauraties, maar in het nieuwe ontwerp van decreet zijn zij spoorloos verdwenen. Met hen de centen? Dat zou naar Vlaanderen gaan, maar Bourgeois zou de premies met 1à à 20 procent willen verminderen.

Niet toevallig is archeologie het meest gedetailleerd uitgewerkte hoofdstuk. Leeft er binnen de meerderheid dan wel een consensus over de waarde van archeologie? Het zou mooi zijn, maar ik vrees dat er angeltje in schuilt. Het ontwerp is immers een schoolvoorbeeld van zelfbediening door de Vlaamse regering, ingegeven door schrik voor archeologie. Aan de verplichting tot archeologisch vooronderzoek is erg veel gesleuteld.  Er zijn vrijstellingen van de verplichting tot de opmaak van een archeologienota in allerlei zones. Er zijn allerlei ontsnappingsroutes voorzien.  Vooral voor de overheid zelf ook. Alle openbare infrastructuur zoals wegen, luchthavens, elektriciteitsleidingen enz… en alle uitrusting ervoor zijn vrijgesteld. Denk hierbij aan Aquafin, Openbare Werken, Wegen enz.  Joepie. De overheid mag wat ze niet toestaat aan de privé.

En nog dit: de inventarissen zijn een oud zeer. Bourgeois wil nu dat de inventarissen worden ‘vastgesteld’ na
een openbaar onderzoek. Hier is duidelijk sprake van een onevenwicht tussen de administratieve last om het openbaar onderzoek te voeren en de rechtsgevolgen van de opname in de inventaris, die zeer beperkt zijn. Een onevenwicht dat diametraal staat tegenover het heilige huisje van planlastvermindering van onze Vlaamse regering.

Om toch enigszins positief te landen, moeten we toegeven dat het hoofdstuk beschermingen en erfgoedlandschappen niet slecht is. Behalve dat er voor bescherming advies vraagt aan zowat alle administraties die met gewestmateries te maken hebben (mobiliteit, openbare werken enz…) Zoiets regel je toch niet in een decreet? Dit is toch interne organisatie binnenin de Vlaamse overheid? Het wijst weeral op een gebrek aan vertrouwen. Daarenboven staat Cultuur, als bevoegde instantie voor roerend erfgoed toch een gedoodverfde primaire partner, niet bij de beleidsdomeinen waar advies gevraagd wordt.

Het zo groots aangekondigde alomvattend erfgoeddecreet blijkt dus een lege doos te gaan worden. Een decreet dat meer vragen oproept, dan dat het kan beantwoorden. Een decreet dat meer achterpoorten creëert dan openingen naar een consequent, consistent, maar vooral gevleugeld en gedragen erfgoedbeleid.