Een doodsimpel principe: beslis lokaal wat de mensen lokaal aanbelangt

Ingediend op januari 27th, 2017 door bartcaron

Dit boek ‘Lokale politiek & democratie’ verscheen deze week. De aanleiding is de pensionering van VVSG-directeur Mark Suykens. Naast stevige stukken van Mark Suykens zelf en van Filip De Rynck, ook 40 stemmen over stad en gemeente. Hieronder mijn bijdrage.

Naarmate de wereld globaler wordt, neemt het belang van het lokale bestuur toe. Het kan een paradox zijn., maar is dat wel zo? Politici en experten roepen om sterkere en invloedrijkere lokale besturen, maar tegelijk willen mensen dat algemene belangen gegarandeerd zijn. Niemand wil verschillende regels over de werkloosheid in verschillende steden en gemeenten, maar inwoners willen wel meebeslissen over hun directe woon- en leefomgeving.

Voor mij is het geen paradox. Er is een glasheldere oplossing: beslis lokaal wat de mensen lokaal aanbelangt, beslis bovenlokaal wat de mensen bovenlokaal aanbelangt. Zou het niet vreemd zijn mochten we de bevoegdheid over ’s lands defensie in handen geven van de lokale besturen, 308 legertjes in Vlaanderen? Daarom organiseren we defensie nationaal. Meer zelfs, omdat vrede een mondiaal belang dient, handelt dat leger in internationale verbanden. Handig is ook dat we op een zo hoog mogelijk bestuursniveau de verkeersregels afspreken. Stel je voor dat we in Vlaanderen rechts en in Wallonië links zouden rijden. Op de weg tussen Kortrijk en Moeskroen zou dat geheid nogal wat problemen opleveren. Het zou even vreemd zijn als over de aanleg van een nieuw voetpad in een woonwijk door de federale staat zou moeten beslist worden. Idem voor een cultuurcentrum, een natuurgebied, een sportveld, parkeerplaatsen enz. We zijn het beste bezig als het belang van de bevolking overeenstemt met het niveau waarop wordt beslist. We hebben met zijn allen belang bij één defensiebeleid in België, liever nog in Europa trouwens. Eenheid van bestuur primeert dan op verscheidenheid. De belangen bij de aanleg van een park of een natuurgebied zijn echter vooral een zaak van de lokale bevolking. In dat geval moet een lokaal bestuur daarover beslissen. En dan primeert verscheidenheid op eenheid. Als we die diversiteit niet willen, dan moeten we ook geen lokale verkiezingen houden.

Laat me mijn uitgangspunt even doortrekken. Dat betekent dat gemeenten en steden in de toekomst een pak extra-bevoegdheden (met bijhorende centen) krijgen. En dat Vlaanderen en deels ook het federale België serieus veel macht moeten afstaan aan het lokale niveau. Die ‘hogere’ overheden moeten zich in een dergelijk scenario beperken tot de hogere belangen. Beperk die Vlaamse (en federale) macht tot de echte verdelingsvraagstukken die er op dat niveau toe doen. Zij moeten de grote lijnen trekken, zeg maar grenzen bepalen, bijv. over landelijke verdeling van oppervlaktes bij het aansnijden van open ruimte voor bedrijven of voor woningen (in de ruimtelijke ordening), over hoeveel landbouw- of natuurgebied we in het land willen enz. Ze kunnen algemene bepalingen vastleggen, bijv. over waterhuishouding, over nitraatnormen in landbouwgronden, over energienormen voor woningen enz., kortom kaderstellende richtlijnen. Daarbij mag een stimuleringsbeleid worden gevoerd om inhoudelijke accenten te realiseren. Al de rest schuift op naar het lokale niveau zoals bijv. de bevoegdheid over het kleuter- en lager onderwijs, het algemeen welzijnswerk, de kinderopvang, de monumentenzorg, de ouderenzorg, de thuiszorg, de armoedebestrijding enz., en niet alleen over wat het lokaal bestuur zelf uitvoert, maar ook wat de civiele samenleving / het middenveld organiseert. Hetzelfde geldt trouwens voor politie en brandweer. Lokaal betekent gemeentelijk maar soms ook inter- en bovengemeentelijk. Straks daarover meer.

Schrik voor vriendjespolitiek of nimby-gedrag? Beetje wel. Het lokale niveau is makkelijker beïnvloedbaar door lobbies en drukkingsgroepen. Om daar aan te weerstaan is er nood aan een sterke, lees stevig versterkte lokale democratie. Zijn er dan geen uitzonderingen op de regel wenselijk, zeker als er distantie nodig is tussen politici en betrokkenen om tot een goed oordeel te komen? Ja, in uitzonderlijke gevallen, maar met een sterke democratie is dat steeds minder nodig. Straks daarover meer.

Past alles wel in dat simpele schema? De werkelijkheid is toch complex? Er zijn tal van bevoegdheden waar de vrijheid van een lokaal bestuur eindigt waar de vrijheid van een buurgemeente begint. Als een gemeente bijv. pertinent weigert een vervuilde site of een overbelaste weg aan te pakken waar de inwoners van de buurgemeente erg veel last van hebben… Als je oplossingen moet zoeken voor mobiliteitsproblemen, voor sociale kwesties enz., moet je ofwel samenwerken met andere gemeenten, ofwel een tussenniveau creëren waar de zaken die ‘elkaar raken’ worden aangepakt. In welke vorm dan ook. Dat kan een fusie zijn, of een stads- en streekgewest of wat dan ook. Ik kies voor regionale verbanden, waarin allerlei tussenstructuren worden opgezogen, van intercommunales tot provincies. Liefst rechtstreeks verkozen, maar ook met vertegenwoordiging van lokale besturen via hun burgemeesters of schepenen. Wie opteert voor grote fusies zal onvermijdelijk botsen op dat de wijken en buurten, of de oude gemeenten ook hun specifieke zorgen kennen en eigen oplossingen willen bedenken, via districten, dorps- of wijkraden. Het principe blijft ook hier gestaag: beslis lokaal wat de mensen lokaal aanbelangt, beslis bovenlokaal wat mensen bovenlokaal aanbelangt.

Het vereist een sterkere democratie. Gemeenteraden zijn compleet uitgehold. Raadsleden kunnen de complexiteit van het lokaal besturen niet meer vatten zoals de vrijwilligers van een eeuw geleden. Willen we goede raadsleden? Dan is het noodzakelijk te investeren in inhoudelijke en materiële ondersteuning en in een betere verloning. Maar vooral inhoudelijk moet deze functie geherwaardeerd worden. De raad is veelal verworden tot een stemmachine van de meerderheid; goed wetende dat alle beslissingen eigenlijk al lang genomen zijn, dat er van de leden van de meerderheid vooral verwacht wordt dat ze zwijgen en ja-knikken, willen ze zelf ooit schepen worden. De gemeenteraad als wachtkamer voor de sprong hoger op. Herwaarderen vereist ook een sterkere inhoudelijke betrokkenheid, betere informatieverstrekking, garanties op grondig debat, exclusieve toewijzing aan de raad van beslissingen over strategische kwesties … Daarnaast kunnen raadsleden een belangrijke rol spelen in participatie-initiatieven in steden en gemeenten, als brugfiguren tussen de burger en het college van burgemeester en schepenen.
Een sterke democratie veronderstelt ook een samenspel met de civiele samenleving, een open bestuur, een professioneel bestuur met visie, de nodige middelen en medewerkers. En ruimte voor burgerinitiatief, voor het oude en het nieuwe middenveld, een participatief bestuur dus. En voor een veel sterkere betrokkenheid van de inwoners bij ‘hun lokaal bestuur’. Laat ons de komende jaren maar verder experimenteren met nieuwe processen en modellen, van G1000’s tot wijkraden. Met toch één waarschuwing: het is geen pad dat gereserveerd is voor de happy few, de nieuwe elites van hoog opgeleide stedelingen. De stad (en de gemeente) is van en voor iedereen.