De kunsten in een Vlaams keurslijf

Ingediend op december 11th, 2020 door bartcaron

Weet de Vlaamse Regering waarom de Vlaamse kunstscène tot de wereldtop behoort? Omdat er gedurende meer dan dertig jaar, een consistent beleid is gevoerd dat ruim kansen gaf aan opborrelend talent om zich te ontwikkelen, met alle ruimte voor vernieuwing in de kunstenpraktijken. De overheid schiep het kader maar bemoeide zich niet in de artistieke keuken. Ze trad enkel op als dat niet anders kon, meestal omdat de schaal dat vereiste, zoals bij de symfonische orkesten, de Vlaamse opera, ballet, deSingel e.d. Kortom, het was een veld-gedreven beleid, bottom-up dus. Met gepaste instrumenten voor beginners en nieuwe initiatieven en voor hun doorgroei, met internationale dimensies. In vijfjarige periodes om te kunnen bijsturen. Met een beoordeling door experten zodat de overheid niet zelf artistieke keuzes zou maken. Beleid op armlengte dus. Deze aanpak heeft geen windeieren opgeleverd, maar topkunstenaars waar de wereld op jaloers is. Is het succes onbeheersbaar geworden? Is de sector te mondig en te kritisch?

Deze regering vindt het kunstenlandschap blijkbaar niet oké. Ergert ze zich aan hun mondigheid? Wil ze het veld meer sturen? Koestert ze de vrijplaats die de kunsten opeisen niet? Er komt een nieuw kunstendecreet waarin andere accenten en werkwijzen insluipen. Het bottom-up beleid wordt in zijn essentie omgekeerd, het wordt een top-down beleid. Het veld wordt nu ingedeeld in vier niveaus: naast de Vlaamse kunstinstellingen (de orkesten, opera, .. de groten) die voor onbepaalde duur worden gesubsidieerd, komt er een categorie van kerninstellingen (de middelgrote) met een subsidiebelofte van 10 jaar ipv 5 jaar, het brede middenveld dat voor 5 jaar is gesubsidieerd, en projectsubsidies en beurzen (de zogenoemde dynamische ruimte). Slim van het kabinet: zo ontstaat een competitie want iedereen wil in een zo hoog mogelijke liga spelen. Divide et impera, zo ondergraaft de overheid de solidariteit in het kunstenveld. De middengroep zal samengedrukt worden, met gegarandeerd veel slachtoffers. Aan de Kunst- en de kerninstellingen kunnen allerlei eisen opgelegd worden via zgn. beheersovereenkomsten. Daarmee kan de regering direct kan ingrijpen in artistieke keuzes, maar ook werking en bestuursorganen politiseren. Zo zullen kerninstellingen ook aandacht moeten besteden aan de ‘traditie’. Hoe moet je zoiets doen in de kunstencentra die voor artistieke innovatie staan? Dan zwijg ik nog over identitaire accenten die zo kunnen binnendringen. Het aantal beurzen per kunstenaar wordt beperkt, er is geen combinatie meer mogelijk tussen projectsubsidies en meerjarige subsidies, enzovoort.

Het is een vreemde aanpak. De regering wil nu al een nieuw Kunstendecreet. Het huidige is amper twee jaar oud en werd door dezelfde meerderheid plus de democratische oppositie ingediend en goedgekeurd. Duurzaam beleid? Nee, andere motieven dus. Het is duidelijk dat N-VA hier haar accenten wil leggen en haar machtspositie wil doorzetten. Zijn de regeringspartners het daar mee eens? Zijn ze echt bereid ‘hun’ Kunstendecreet zomaar af te branden? Er is ook geen enkele poging gedaan om het Vlaams parlement inclusief de oppositie te betrekken, een traditie sinds het eerste Kunstendecreet, bedoeld om een sterk draagvlak voor kunsten te creêren. Er is daarnaast ook een merkwaardige samenloop van de belangen van het kabinet Jambon en het Departement Cultuur, Jeugd en Media. Het is al langer duidelijk dat het Departement, onze administratie, een eigen(zinnige) agenda wil doordrukken, niet ingegeven door veel empathie voor de kunstensector. Men wil ingrijpen in de organisatie van het kunstenveld, de subsidievormen, de werkwijze qua beoordeling enz., vooral omwille van de administratieve beheersbaarheid. De afstand tussen de administratie en het veld wordt steeds groter, de verwantschap steeds kleiner. Het kabinet gaat mee, maar dan uit een politiek oogpunt, nl. meer centrale sturing en beheersbaarheid van het kunstenveld. Het Departement kan profiteren van de zwakte van het cultuurkabinet van Jambon. Er is daar te weinig kennis van het culturele landschap en een gebrekkige expertise inzake cultuurbeleid. En onwil. Niks geleerd uit hun blunderboek van het voorbije anderhalf jaar: o.a. projectsubsidies meer dan halveren, plotsklaps acht culturele organisaties hun tewerkstellingssubsidies afpakken, een krakkemikkig relancebeleid nav Corona…. Jammer.

De minister wil ook belangrijke kwesties uit het decreet lichten en naar het uitvoeringsbesluit en het draaiboek evacueren. Het gaat om zaken als aanvullende criteria, de beoordeling, de repliek op een advies dat dreigt afgeschaft te worden enz. Zo wordt de rechtszekerheid ernstig aangetast. De minister en de administratie kunnen eigenhandig ingrijpen in cruciale kwesties. Onaanvaardbaar.

Ik sta niet alleen met deze kritiek. De Alden Biesengroep, een groep experten die uitgenodigd werden om te reflecteren en de strategische adviesraad (SARC) formuleren hun kritiek beleefder dan ik, maar zijn vernietigend voor de voorstellen. Daar trekken ze zich niks van aan op het kabinet. Ik dacht dat de Vlaamse regering had beloofd naar het veld te luisteren. Loze woorden. Kortom, er dreigt een tekst te komen die niet door het veld wordt gedragen. Hoopte de N-VA niet wat meer sympathie op te wekken in de culturele wereld? Kans aan het missen.

Het is ook een ouderwetse aanpak. Men wil terug naar een beoordeling en een vooraf vastgelegde subsidiepot per discipline, wat haaks staat op de praktijk. Steeds meer werkingen zijn multidisciplinair. Het woord staat niet in het decreet noch in de memorie van toelichting. Moet een kunstencentrum binnen één discipline werken? Dat is te zot voor woorden. De nieuwe regeling voor beurzen voor kunstenaars is krakkemikkig, het internationaal beleid is enkel gericht op presentatie, er is geen kruisbestuiving met verwante domeinen zoals onderwijs, media, toerisme, economie. Zo kan ik nog een tijd doorgaan.
Oh ja, de woorden ‘culturele diversiteit’ staan in de ontwerptekst, maar diversiteit komt enkel aan bod in het kader van participatie. Idem voor de woorden ‘fair practices, integriteit en cultural governance’, waar niks mee gedaan wordt. Een dun laagje vernis.

Kan ik dan niks positiefs melden? Oh ja, er gaat meer aandacht naar de zorg voor een goed landschap, maar het wordt niet transparant geoperationaliseerd. Het is ook goed dat er een percentage zal vastgelegd worden voor projecten en beurzen. Zet het dan in de decreettekst. Kies voor 10 procent van het hele kunstenbudget.

Tot slot, mijn grootste ergernis: is het wel opportuun om midden de Coronacrisis het kunstenlandschap zo’n fundamentele ingreep te doen ondergaan? Er zijn nu al zoveel wonden te likken.