K in Kortrijk: winkelaandrang en stadsarchitectuur

Ingediend op april 18th, 2010 door bartcaron

Zo heet het gloednieuwe winkelcentrum van Kortrijk. De prestigieuze architectuur van Paul Robbrecht en Hilde Daem zouden wellicht verkeerdelijk de indruk wekken dat we hier te doen hebben met een uitzonderlijk architecturaal project. Echter … Dit fameuze architectenduo heeft goed werk geleverd, zeer zeker, maar een winkelcentrum is een winkelcentrum. Onvermijdelijk. Het is zoals met een prachtig voetbalstadions. De inbreng van de beste architecten van deze wereld wordt afgeperkt door de regels van het voetbalveld en -spel.
Dat is bij een winkelcentrum dus ook. De regels zijn even universeel als die van voetbal. Er moet winkelruimte in die verhuurd kan worden. Het moet er zo aangenaam mogelijk vertoeven zijn. Er moet geparkeerd kunnen worden. en je moet er plezier beleven, iets kunnen drinken …

Architectuur
Is de architectuur van ‘K in Kortrijk’ dan niet interessant? Toch wel. De aanpak van het archtitectenduo heeft er toch voor gezegd dat de banaliteit van winkelcentra overstegen werd. En dat lag niet voor de hand. Dit gebouw werd ingeplant in het centrum van een stad, en daarvoor werden heel wat panden afgebroken. De ingreep was fors en dus moest er iets in de plaats komen dat beter was dan het origineel. Dat is gelukt, de gevelpartijen zijn mooi, het volume is aantrekkelijk. Maar vooral de binneninrichting moest ‘anders en beter’ zijn dan alle andere shoppingmalls. En dat is gelukt. Echter, niet de winkels maken indruk, want die zien er uit als alle ketenwinkels, die je evengoed in de Brusselse Nieuwstraat of de Gentse Veldstraat tegenkomt. Maar goed, Kortrijk hoort er bij.
Interessant in dit gebouw zijn de verschillende uitzichten op de stad, de caféterassen, de balkons en het doorzichtige dak. Je ziet er Kortrijk vanuit andere perspectieven. Wat echter dik tegenvalt zijn de trappen. Trappenpartijen worden in zovele gebouwen gebezigd als uiting van grandeur en klasse. In statische openbare gebouwen zie je pareltjes van trappen, vorm gegeven in alle materialen en kostelijk versierd. Maar hier zie je centraal, van in de parking tot bovenin, oeverloos saaie roltrappen. In mijn kindertijd vond ik ze fascinerend. Maar snel bemerk je dat dat soort dingen eigenlijk niet mooi zijn, er is weinig keuze in de vormgeving ervan, en ze centraal opstellen in een winkelcentrum beantwoordt alleen aan de drang van mensen om hoger op te gaan, naar de top als het ware. De opzichtigheid is overbodig, het nut buiten discussie.

Amerikaanse winkelcentra in crisis
Zal ‘K in Kortrijk’ succesvol blijven? Ik hoop het toch, al zal ik geen regelmatige bezoeker zijn. Even naar grote broer kijken, levert wel enige ongerustheid. In Amerika is er een diepe crisis van de shopping malls. In 2008 en 2009 zijn er 400 van Amerika’s 2000 grootste shopping malls gesloten. Winkelcentra zijn er de symbolen, zeg maar de kathedralen van de Amerikaanse consumptiedrang, bruisende centra van pronkzuchtige consumptie, gebouwd op fundamenten van consumentenkrediet. Sinds de crisis hebben ze het moeilijk. Sinds 2006 opende in de VS amper 1 groot shoppingcentrum zijn deuren. Ik wil niet pessimistisch zijn, maar als shoppingcentra sluiten vormen ze een probleem voor de lokale gemeenschap. Inbraken, diefstal van koper en verlichting, opstapeling van vuil, glasbraak … geen mooi voorzuitzicht.

Winkeldrang? Verleiding?
Over de drang tot winkelen en tot consumeren, daar wilde ik ook eventjes over hebben. Naar aanleiding van de hype van K in Kortrijk – het is waarachtig elk weekend filerijden om er maar binnen te kunnen, net zoals de zondagse file naar Molecule in Vichte trouwens-  – ben ik toch op zoek gegaan naar de drijfveren van de mensen om dat soort winkelgalerijen te bezoeken. Zelf heb ik er eigenlijk een gloeiende hekel aan, en ik wil een beetje beter begrijpen wat hier echt aan de hand is. Na enig speurwerk bots je op stapels sociologische en filosofische literatuur. En wat blijkt? Winkelen is niet langer even boodschappen doen. Het is een vrije tijdsbesteding, is ‘fun’, een uitje, een belevenis. Winkelen is niet langer een huishoudelijke activiteit is die snel en efficiënt moet worden uitgevoerd. Winkelen is een vrijetijdsbesteding die niet meteen tot aankopen moet leiden.
Ze worden zelfs magie, of consumentenreligie, met winkelcentra als de nieuwe kathedralen van onze samenleving. Harrods in Londen of de Galeries Lafayette in Parijs. Ook de media zijn niet immuun voor die magie. Toen Saturn (Media Markt) in K in Kortrijk – eindelijk – een eerste vestiging opende, werd dat in de regionale media breed uitgemeten.
Volgens Rem Koolhaas, de befaamde Nederlandse architect, is winkelen een van de belangrijkste motoren van het stedelijk leven. Allez, het ziet er goed uit voor Kortrijk.
De Amerikaanse socioloog Ritzer gooit het op manipulatie: consumenten welhaast ongewild aanzetten tot het kopen van goederen die zij in veel gevallen helemaal niet nodig hebben. Met behulp van credit cards (die het directe verband tussen de lusten en de lasten van consumptie vertroebelen), advertenties (die een andere, gelukkigere wereld beloven), en winkelparadijzen.
Je zou ook van een verleidingsoffensief kunnen spreken. Winkeliers proberen bovendien het tijdsbesef van klanten in de war te brengen, in de hoop dat zij zich niet gehaast voelen. Een klok zal je in de nieuwe kathedralen der consumptie dan ook niet snel tegenkomen.
Je mag ook de nadruk op het sociale karakter van winkelen: het is zelden een individuele activiteit. je ontmoet er vele mensen, maar het is ook een plek is om ons met anderen te identificeren, of juist om ons te onderscheiden.

Over de fileproblemen, de ongelukkige fietsenparking, en de verkeersproblemen in onze binnenstad, schrijven we later nog eens. Stof zat. Wie haalde het in zijn hoofd om alle autoverkeer naar de binnenstad te trekken door de bouw van verschillende ondergrondse parkings. Tja, we moeten onze aankopen toch kunnen vervoeren … is dan de uitleg.

Met dank aan Olav Velthuis (Trouw, Nl).