Over het nut van volksraadplegingen

Ingediend op oktober 29th, 2009 door bartcaron

Minister van Openbare Werken Hilde Crevits stelt zich in een recent interview vragen bij het nut van ‘referenda’. Dat deden collega’s ook al. Of ze zich dat ook zouden afgevraagd hebben mocht de Antwerpse bevolking onlangs ‘ja’ gestemd hebben, valt te betwijfelen. Misschien mogen wij haar er zelfs van verdenken een slechte verliezer te zijn.
Meteen stelt ze ook dat er iets grondig misloopt met de aanpak van ingrijpende infrastructuurwerken.”Wat je ook doet, we zien dat er telkens weerstand ontstaat.” De uitgebreide procedure met adviezen en openbare onderzoeken is bovendien nefast voor de snelle realisatie van al die mooie dossiers.

Welnu, misschien ontstaat er wel telkens weerstand omdat de koers die gevaren wordt fundamenteel verkeerd is. Het lijkt wel een spookrijder die zich ergert aan al die anderen die aan de juiste kant van de snelweg rijden. Misschien kan de minister zich beter eens de vraag stellen of de voorgestelde projecten wel deugen en of het protest van al die actiegroepjes niet terecht zou kunnen zijn. Niet elke tegenstander van de grootse plannen van de Vlaamse regering is noodzakelijkerwijs dom of egoïstisch.

Bovendien haalt minister Crevits zelf al een heel belangrijk element aan over het ontstaan van al die weerstand bij de bevolking. Er wordt slecht gecommuniceerd over het nut van al die wonderbaarlijke projecten. “Wist u dat er binnen de diensten Openbare Werken tot voor kort nul woordvoerders waren?”, stelt ze vol verbazing vast. “Weet u wie er de voorbije jaren de bevoegde minister van die diensten was?”, zou een logisch wederwoord moeten zijn.

Dat een goede, objectieve en begrijpelijke communicatie in elke fase van infrastructuurwerken onmisbaar is, treed ik graag bij. Dat deze veel wantrouwen en ongegronde angst kan wegnemen, evenzeer. Als de overheid een ingrijpend project wil realiseren, dan is het toch niet meer dan logisch dat zij de bevolking moet overtuigen van het nut van dat project. Lukt het niet dat draagvlak te creëren, dan ben je wel een heel slechte verliezer wanneer je de schuld bij de bevolking legt en democratische inspraakmechanismes in vraag stelt.

Want, ook al weigert ze zelf de link te leggen, toch lijken mevrouw Crevits’ uitspraken over de inperking van de inspraak ingegeven door de verloren volksraadpleging over de Lange Wapper. Uitgerekend dit referendum toonde ons nochtans dat zo’n ruime volksreflectie bijzonder nuttig kan zijn. Door de massale mobilisatie van de burgers is de politiek zelf van mening gaan veranderen. Door de groeiende impact van de actiegroepen zijn ook de meeste politieke partijen gaan schuiven. Het meest opvallend was de bocht van de partij van de burgemeester. Een bocht waar je je vrolijk kan over maken, maar die je ook kan zien als bewijs voor hun gevoeligheid voor de stem des volks. Groen! deed het hen lang voordien al voor, sommige Open VLD-politici sloten er zich op het eind bij aan. Voortschrijdend inzicht heet zoiets. Is het niet het ultieme bewijs van de kracht en het nut van de volksraadpleging?

Een volksraadpleging moet dan ook op een goed moment in een besluitvormingsproces worden ingepland. Ze mag niet worden georganiseerd wanneer de Vlaamse regering al 370 miljoen euro heeft uitgegeven aan een project. Het moet in een vroegere fase gebeuren en het moet over de grote lijnen gaan. Het zal de belastingsbetaler veel geld uitsparen en de politiek kan er veel tijd winnen, vooral als er nadien een alternatief moet worden ontwikkeld. Nu al schuiven de voorstanders van de Lange Wapper de schuld van de Antwerpse mobiliteitsproblemen af op al wie ‘nee’ stemde. Dat is toch een merkwaardige omkering van de waarheid. De Antwerpenaren mochten slechts op één vraag antwoorden. Ook dat is jammer, het voorleggen van twee evenwichtige scenario’s ware veel sterker geweest.

Waar er wel een probleem mee is, is de schaalkwestie. Een instrument als de volksraadpleging kan worden afgedwongen als het de belangen van de bewoners van een gemeente raakt. Dat is goed, uiteraard, maar het vertoont ook mankementen. Is de aanleg van een dergelijke snelweg een kwestie van lokaal belang? Nee toch? Kan een dergelijke volksraadpleging niet voor een grotere bevolkingsgroep? Waarom niet tegelijk voor Antwerpen en de omliggende gemeenten? Idem voor alle gemeenten langs bijv. het Schipdonkkanaal. Het zal het mogelijke NIMBY- gehalte verminderen en de uitslag een sterker draagvlak geven. De decreetgever, en ik wil daar zelf mijn bijdrage aan leveren, moet dat mogelijk maken.

En dan de eeuwige kritiek dat de uitslag van alle volksraadplegingen altijd ‘nee’ of ‘tegen’ is. Dat is natuurlijk het gevolg van het feit dat deze meestal ‘afgedwongen’ worden door een belangrijk deel van de bevolking, uiteraard de tegenstanders van een project. Het Gemeentedecreet laat toe dat de lokale overheid zelf een volksraadpleging organiseert. Waarom gebeurt dat niet vaker? Op die wijze kan een overheid een ‘ja’ vragen, en krijgen. Zo kan die overheid het draagvlak voor belangrijke beslissingen aftoetsen en er uitmuntend over communiceren.

Daarnaast, en erg belangrijk, het is onaanvaardbaar dat er een speciaal decreet zou komen om bepaalde infrastructuurprojecten te ‘forceren’, zoals de minister suggereert. We leven in een rechtsstaat, en dat betekent dat elke burger alle mogelijke rechtsmiddelen mag gebruiken die hij ter beschikking heeft. Het zou schandalig zijn dat die via een soort volmachten de grond worden ingeboord. Als de procedure voor de Raad van State niet deugt, dan moet die worden aangepast. Maar nooit à la tête du projet.
Ja, in een goed werkende democratie kan de besluitvorming wat langer duren dan in een centralistisch regime. Alles kan beter, maar daarom gaan we toch niet op ons democratisch instrumentarium inleveren?

En dan nog dit: de Vlaamse politiek mag een veel grotere bescheidenheid aan de dag leggen. De burger heeft altijd gelijk, de politiek niet. De politiek moet haar gelijk bewijzen, niet de burger.